Criminaliteit en economie: is er een verband?
De jongste jaren was er in België, maar ook elders in de EU, een opvallende daling van het aantal criminele feiten. Criminaliteit is een complex verschijnsel met vele niet-economische oorzaken. Maar het lijkt erop dat ook de algemene economische toestand het verloop van de criminaliteitscijfers helpt verklaren. Zo houdt de recente afname van de criminaliteit wellicht deels verband met de betere economische conjunctuur tijdens de voorbije jaren. Economische groei vermindert de doelloosheid en sociale spanningen onder de burgers en legt zo de basis voor een veiligere samenleving.
Vergeleken met de piek in 2011 nam de geregistreerde criminaliteit (diefstal, afpersing, beschadiging van eigendom, drugs, misdrijven tegen de lichamelijke integriteit,...) in België met bijna een kwart af. Het verschijnsel doet zich ook elders in Europa voor. De dalende trend startte in de EU zelfs vroeger dan in België, zij het met een meer uitgesproken tijdelijke opsprong in 2011-2013 (figuur 1). Er zijn meerdere verklaringen voor de verbetering. Die houden vooral verband met de toegenomen aandacht voor veiligheid: betere beveiliging van woningen en auto’s, meer preventie, strengere bewaking op publieke plaatsen door de terreurdreiging, gebruik van technologie zoals nummerplaatherkenning,... Mogelijks is er ook een geringere registratie door de verschuiving naar online-criminaliteit of de toegenomen afhandeling van criminaliteit binnen bedrijven door eigen veiligheidsdiensten.
Figuur 1 - Aantal door de politie geregistreerde criminele feiten (index 2000=100)
Het valt op dat de recente daling van de criminaliteit samengaat met de verbeterde economische conjunctuur. Ook de opsprong van de criminaliteit tijdens de financiële crisis is opvallend. Een interessante vraag is daarom of ook de algemene economische toestand mee het verloop van de criminaliteitscijfers kan verklaren. De bevindingen in de literatuur over het verband tussen criminaliteit en economie zijn niet eenduidig, maar wijzen veelal toch op het bestaan ervan (zie bijv. F. Finklea (2011), “Economic downturns and crime”, CRS Report). De causaliteit speelt potentieel in twee richtingen. Wanneer de economie het minder goed doet, neemt de werkloosheid toe. Dat zorgt voor minder inkomen, meer doelloosheid en minder sociale cohesie, wat resulteert in meer criminele verleidingen. Criminaliteit gaat anderzijds op zijn beurt gepaard met kosten en slachtoffers, wat kan leiden tot minder investeringen en arbeidsaanbod en dus een lagere economische groei. Criminaliteit bepaalt, samen met o.m. corruptie, rechtszekerheid en politieke stabiliteit, de institutionele kwaliteit van een land, die belangrijk is voor de potentiële groei van de economie.
Het verband tussen criminaliteit en economie is uiteindelijk een feitenkwestie. Figuur 2 leert alvast dat er geen verband is tussen criminaliteit en werkloosheid over landen heen in een bepaald jaar. Wellicht komt dat deels doordat de criminaliteitscijfers niet goed vergelijkbaar zijn tussen de landen, onder meer als gevolg van verschillen inzake betrouwbaarheid en rapportering van de cijfers of aangiftebereidheid bij de bevolking. Zo is het bijvoorbeeld onwaarschijnlijk dat, zoals de Eurostat-cijfers aantonen, de criminaliteit in Nederland significant hoger ligt dan in de andere EU-landen. De rapportering is er allicht vollediger, wat resulteert in meer geregistreerde feiten.
Figuur 2 - Verband tussen werkloosheidsgraad en criminaliteit over landen heen (cijfers 2016)
Groei als medicijn tegen criminaliteit
Daarom is het beter het verband tussen criminaliteit en economie te bekijken over jaren heen voor één specifiek land of regio. Ook doorheen de tijd kunnen rapporteringsverschillen het beeld vertekenen, maar allicht in mindere mate. Figuur 3 toont dat de jaarwijziging van de criminaliteit in de EU sinds het midden van de jaren 70 wel goed samenloopt met die van het bbp per capita (een benadering van het inkomen) en met de werkloosheidsgraad. In periodes van economische recessie en oplopende werkloosheid liep het aantal criminele feiten telkens fel op. Enkel bij de kredietcrisis van 2008-2009 was dat niet zo. Maar tijdens de erop volgende recessie n.a.v. de overheidsschuldencrisis nam de criminaliteit alsnog met vertraging toe. Omgekeerd nam de criminaliteit af in periodes van gunstige economische omstandigheden. Wellicht heeft ook de betere conjunctuur van de jongste jaren dus bijgedragen tot de recente daling in de criminaliteitscijfers. Voor België zijn enkel cijfers vanaf 2002 beschikbaar en is het verband wel minder overtuigend (figuur 4).
Figuur 3 - Verband tussen economische toestand en criminaliteit in Europa (*)
Figuur 4 - Verband tussen economische toestand en criminaliteit in België
Toegegeven, een echt bewijs van het verband tussen criminaliteit en economie is hier niet geleverd, enkel een indicatie ervan. Criminaliteit is uiteraard een complex verschijnsel met vooral niet-economische verklaringen. Maar ook de economische prestaties kunnen wellicht een verklaring bieden. Een economie die in goede doen verkeert, is de draagbalk die nodig is om de welvaart maar ook het ruimere welzijn van burgers naar een hoger niveau op te krikken. Groei zorgt ervoor dat sociale basisvoorzieningen betaalbaar blijven en neemt spanningen weg in de samenleving. Dat legt op zijn beurt de basis voor tevens een veiligere samenleving.