Verwachtingen voor COP30 liggen ver onder nul
De klimaatconferenties van de Verenigde Naties (COPs) zijn intussen aan hun 30ste editie toe. Een mooi rond getal om te vieren, maar van een feeststemming zal er waarschijnlijk weinig sprake zijn volgende week. De COP-bijeenkomsten worden al lang bekritiseerd door klimaatactivisten omwille van de beperkte vooruitgang en het vaak vrijblijvende karakter van veel van de beloftes en engagementen die tijdens de conferenties tot stand komen. Ook de uitstoot van broeikasgassen die de jaarlijkse samenkomst van zoveel wereldleiders en lobbygroepen met zich meebrengt, stoot veel klimaatgroeperingen tegen de borst. Voor de editie van dit jaar in Belém in Brazilië deed de aanleg van een nieuwe snelweg dwars door het beschermde Amazoneregenwoud, die deelnemers vlot van en naar de klimaatconferentie moet brengen, alvast veel wenkbrauwen fronsen. Zeggen dat de voorbije klimaatconferenties een maat voor niets waren is evenwel een brug te ver. Zo vormt het Klimaatakkoord van Parijs, dat tot stand kwam tijdens de COP21, bijvoorbeeld al vele jaren een belangrijke basis voor het klimaatbeleid in de EU. Verschillende factoren maken het evenwel onwaarschijnlijk dat ook de COP30 de geschiedenis zal ingaan als een belangrijke mijlpaal in de geschiedenis van de klimaatconferenties.
Drill, baby, drill
De 30ste editie van de klimaatconferentie start onder een zeer ongunstig gesternte. In veel grote economische machtsblokken is klimaat de voorbije jaren stelselmatig naar achter geschoven op de politieke agenda. Niet in het minst in de VS, waar de verkiezing van Donald Trump als president een sterke beleidsommezwaai heeft teweeggebracht op het vlak van klimaat. Tijdens zijn verkiezingscampagne verkondigde hij reeds dat hij verschillende milieuwetgevingen, -beschermingen en -investeringsfaciliteiten wou terugdraaien of afbouwen. En als president voegt hij daad bij woord. Hij heeft Amerikaanse subsidies voor investeringen in groene energie teruggeschroefd, klimaatonderhandelaars en -experts ontslagen en opnieuw de procedure gestart om de VS opnieuw terug te trekken uit het klimaatakkoord van Parijs. Bovendien wil hij de fossiele energiesector in eigen land opnieuw versterken, mede door subsidies en belastingverlagingen en door het intrekken van beschermingen van natuurgebieden.
Vergroening krijgt een productiviteitskantje in de EU
Ook in de EU is de focus na de verkiezingen van mid-vorig jaar wat verschoven, zij het niet in dezelfde mate als in de VS. In de slipstream van het Draghi-rapport (“The Draghi report on EU competitiveness”) heeft de EU verschillende initiatieven gelanceerd om de productiviteitspositie van het blok te versterken. In alle documentatie rond deze initiatieven zijn de vergroening en de netto nul-doelstelling weliswaar nog steeds prominent aanwezig, maar de klimaatdoestellingen moeten wat meer terrein prijsgeven aan andere doelen zoals economische groei, zelfvoorzienendheid en defensie. Deze herkalibratie van de houding van de EU ten opzichte van klimaatbeleid, met een grotere nadruk op de economische en administratieve implicaties van sommige klimaatmaatregelen en dat zeker voor kleine en middelgrote ondernemingen, is bovendien niet geheel onterecht.
Kleine ondernemingen worden vaak disproportioneel belast met rapporteringsvereisten, terwijl hun totale aandeel in de uitstoot van broeikasgassen in de meeste gevallen zeer beperkt is. Een goed voorbeeld van een recente versoepeling van de klimaatregels is de 'de minimis'-drempel van 50 ton die de EU invoerde als aanvulling op haar koolstofgrensbelasting (CBAM). Die CBAM legt een invoerheffing op aan een reeks producten met een hoge koolstofuitstoot, zoals ijzer, staal, aluminium, cement en meststoffen. Door de minimumdrempel zou 90% van de invoerders van CBAM-producten – voornamelijk kleine en middelgrote ondernemingen en particulieren - worden vrijgesteld van de CBAM-invoerbelasting en dit terwijl 99% van de CO2-uitstoot van de totale ingevoerde CBAM-producten wel belast zal blijven. Dit voorkomt een hele hoop papierwerk bij kleine invoerders.
Er klinkt evenwel ook kritiek op de versoepeling van het klimaatbeleid in de EU. Veel klimaatgroepen zijn ongerust dat de geplande vereenvoudigingen de deur openen voor potentiële misbruiken en een uitholling van het klimaatbeleid. De EU zal dus voorzichtig tewerk moeten gaan de komende jaren, wil het haar netto nul-doelstelling halen tegen 2050 en tezelfdertijd de productiviteitsgroei ondersteunen.
COP30 nu al een maat voor niets?
De terugtrekking van de VS op het internationale klimaattoneel zal zonder twijfel wegen op de onderhandelingen tijdens de COP30, zoals het eerder ook al woog op de voorbereidingen voor deze COP. Als één van de grootste uitstoters van broeikasgassen en één van de rijkste landen op de conferentie heeft het land een belangrijke voorstrekkersrol. De druk op kleinere landen om hun steentje bij te dragen neemt af als de VS niet langer deelneemt. De kans is groot dat de EU en China meer naar voor zullen treden om de plaats van de VS op te vullen. Ook op de vorige klimaatconferentie in Azerbeidzjan nam China reeds een opvallend coöperatieve houding aan en het speelde een belangrijke rol bij het opstellen van het slotakkoord. Desondanks zal het wegvallen van de VS uit de lijst met aanwezigen waarschijnlijk wel een negatieve impact hebben op de slagkracht van de COP30.
Klimaatactie is meer dan klimaatconferenties alleen
De klimaatconferenties van de VN zullen de komende jaren de gevolgen ondervinden van de beleidsommezwaai in de VS. Toch is het verkeerd te denken dat klimaatinspanningen hierdoor de komende jaren tot nul herleid zullen worden. Zoals reeds aangegeven houdt de EU (voorlopig) vast aan haar haar netto nul-doelstelling, al zal de implementatie minder fanatiek worden de komende jaren. Ook China heeft reeds enkele jaren een klimaatdoelstelling die het beleid vormgeeft. In 2020 beloofde de Chinese leider Xi Jinping dat de CO2-emissies zouden pieken voor 2030 en dat China CO2-neutraal zou zijn tegen 2060. Zowel bij China en de EU valt af te wachten of deze doelstellingen effectief gehaald zullen worden maar ze zetten wel alvast een duidelijk kader voor beleidskeuzes de komende jaren.
Naast beleidsdoelstellingen spelen er ook andere factoren die de klimaattransitie mogelijks kunnen ondersteunen. Zo is infrastructuur voor hernieuwbare energie de voorbije jaren veel goedkoper geworden, onder meer als gevolg van de overcapaciteit aan groene technologieën, zoals elektrische wagens en zonnepanelen, in China. Daardoor is het voor bedrijven commercieel aantrekkelijk geworden om te investeren in het gebruik van hernieuwbare energie en dit zelfs zonder rekening te houden met klimaatoverwegingen.
Klimaatevents dwingen tot actie
Ten slotte zorgt de opwarming van de aarde in toenemende mate voor klimaatgerelateerde weerfenomenen en -catastrofes. De kosten die hiermee gepaard gaan nemen ook al jaren gestaag toe, zij het met de nodige fluctuaties van jaar tot jaar. Daardoor worden woningen in steeds meer gebieden onverzekerbaar. Een ander signaal dat de kosten van klimaatcatastrofes toenemen zien we in de toenemende aankopen door verzekeraars van zogenaamde catastrofe-obligaties. Deze obligaties bieden een hoog rendement hebben maar verliezen hun waarde als een bepaalde catastrofe plaatsvindt. Denk maar aan orkaan Melissa, die enkele dagen geleden een ravage aanrichtte in Jamaica. De kans is groot dat deze klimaatgebeurtenis aan de voorwaarden voldoet die verbonden zijn aan de catbond van 150 miljoen dollar die de Jamaicaanse regering in 2024 uitgaf.
Naast de directe kosten zijn er ook indirecte kosten (bijvoorbeeld werkloosheid omdat een fabriek tijdelijk moet sluiten na stormschade) en immateriële schade (bijvoorbeeld doden bij overstromingen). De fysieke risico’s van de klimaatopwarming worden dus steeds vaker een realiteit, waardoor de druk enkel zal toenemen op regeringen en individuen om werk te maken van maatregelen om de klimaatverandering in te dijken en om de bestaande infrastructuur aan te passen aan de nieuwe klimaatomstandigheden.