Consument zweet zwoele zomer uit, maar wat met woelige herfst?
Het pessimisme in de wereldeconomie neemt met rasse schreden toe. Niemand gelooft nog in het duurzame heilzame effect van sporadisch goed nieuws, zoals de nieuwe wapenstilstand in de Amerikaans-Chinese handelsoorlog. Dit vertaalde zich in een blijvende verslechtering in het producentenvertrouwen, vooral in de industrie. In schril contrast daarmee bleven de consumenten de toekomst veel langer positief tegemoet zien, met dank aan de sterke jobcreatie en loonstijgingen. Daarmee was en is de consument de steunpilaar van de conjunctuur, ondanks de kritisch fase in vele risicofactoren. Toch is de consument niet naïef of blind, want er zijn goede redenen om voorlopig optimisch te blijven. Naarmate de risico’s hun economisch tol eisen, zien we geleidelijk ook de consumenten de handdoek in de ring gooien en beseffen dat de jaren van rozengeur en maneschijn voorbij zijn.
Consument boven, industrie onder
De afkoeling in het producentenvertrouwen is het meest uitgesproken in de industrie. Industriële activiteiten zijn immers het meest afhankelijk van internationale handel en investeringen die door toenemend protectionisme onder druk staan. Vooral in de meest geïndustrialiseerde grote landen stond het vertrouwen onder druk, maar ook kleine economieën - verweven in internationale waardeketens - ontsnappen niet. Het dalend industrieel vertrouwen werd ook gevolgd door een vertraging of zelfs inkrimping in de industriële productie. Vaak gaat het vertrouwen bij ondernemers en consumenten hand in hand. Een industriële afkoeling leidt tot jobverlies en loonmatiging die beide de consument treffen. Dit bleek lang in vele landen niet het geval te zijn, aangezien het consumentenvertrouwen beter stand hield. Een eerste verklaring hiervoor is het sterke sentiment bij ondernemers in dienstenactiviteiten. Zij worden minder direct getroffen door het internationaal protectionisme. Een tweede verklaring is de verwachting in de industrie dat veel van de huidige problemen van tijdelijke aard zijn. Bedrijven houden dus bijvoorbeeld mensen in dienst om na een schok als brexit of de handelsoorlog opnieuw te kunnen aanknopen bij hun langetermijnplanning. Ten derde, zijn heel wat industriële sectoren onderhevig aan structurele transities zoals digitalisering. Die vergen middelen en mensen, en resulteren in blijvend sterke investeringsgroei en jobcreatie.
Verblind of vooruitziend?
De vraag is maar hoe lang deze positieve factoren zullen standhouden. Diensten zijn vaak sterk geïntegreerd met productmarkten. Een effectieve verzwakking in industriële productie en export zal ook heel wat diensten treffen. Ook de inschatting dat vele problemen van tijdelijke aard zijn is mogelijk te optimistisch. Protectionisme is geen eendagsvlieg, maar een structurele verandering in de wereldeconomie (zie KBC Economische Opinie van 19 juni 2019). Tot slot zal de bereidheid om in langetermijntransitie te investeren afnemen als de winstgevendheid onder druk komt te staan.
Elk van deze evoluties zal uiteindelijk een negatief effect hebben op de economie. Als de consument momenteel al verblind is door de positieve evoluties op korte termijn, zal hij op langere termijn toch de waarheid onder ogen moeten zien. We zien nu al tekenen van afkoeling in de consumptiegroei in de Amerikaanse economie in het eerste kwartaal van dit jaar. In Duitsland beseft de consument intussen wat er aan de hand is: na een pijlsnelle verslechtering in het industriële sentiment is nu ook de Duitse consument somber gestemd (zie figuur). Ook verwachten we een duidelijke afkoeling in de Britse economie in de nabije toekosmt, doordat de Brtise consument zich eindelijk zorgen begint te maken over de brexit. Terwijl de consument nu een deel van de oplossing is, want consumptiegroei houdt de groei overeind, zal hij dan een deel van het probleem vormen. Dalende consumptie ondermijnt immers de groeivooruitzichten.
Figuur 1 - Ook Duitse consument verlies vertrouwen in de toekomst (linker as: index, boven 50 = expansie; rechter as: index)
Uitstel van executie
Het lijkt er dus op dat we momenteel een uitstel van executie meemaken. Door de desynchronisatie tussen het producenten- en consumentenvertrouwen houdt de wereldeconomie nog behoorlijk stand. Hoe kan het consumentenvertrouwen wel op peil blijven of zich herstellen? Ultiem enkel door de onzekerheden weg te nemen. Op dat vlak kondigt zich een woelige herfst aan. De huidige brexit-deadline van 31 oktober 2019 zal alle schijnwerpers op brexit richten. Een zware economische schok voor de Europese economie valt niet uit te sluiten. Nu president Trump zijn handen meer vrij heeft na de wapenstilstand met China, richt hij mogelijk zijn pijlen dit najaar op Europa. En de discussies over de Italiaanse begroting zullen ongetwijfeld terug oplaaien in de nieuwe Europese Commissie.
Misschien kunnen we het ook positief bekijken. Zodra de consument wordt wakker geschud, zal die ook minder lijdzaam dwaze politieke spelletjes en zinloos economisch beleid ondergaan. De consument-kiezer kan zijn stem en vooral zijn ongenoegen laten horen, en op die manier opnieuw bijdragen tot een oplossing. Maar in elk geval is er nog een lange weg af te leggen. Nog even genieten van een zwoele zomer om vol energie de problemen in de woelige herfst aan te pakken.