Kobalt is goud waard, maar vereist duurzame globale aanpak
Kobalt is een belangrijk bestanddeel van de batterijen die in de toekomst elektrische wagens zullen aandrijven. Momenteel heerst er een bikkelharde strijd om toegang tot kobalt, zowel op economisch als op politiek vlak. Die strijd leidt tot misbruik en dreigt milieuvriendelijke ontwikkelingen te vertragen. De kobalt-handel heeft nood aan een duurzame globale aanpak die de wereldeconomie, ons milieu en alle betrokkenen ten goede zal komen.
Groene wagens
Volgens nieuw Amerikaans onderzoek smelten de ijskappen sneller dan tot nu toe gedacht werd. Het waterpeil dreigt daardoor sneller te stijgen en de West-Europese kusten worden bedreigd. Misschien is deze onheilspellende boodschap de finale noodkreet om Europa wakker te schudden. De ingang van groene technologische toepassingen verloopt immers traag, ondanks ronkende beleidsverklaringen en vele goede intenties. Een vergroening van het Europese wagenpark staat daarbij centraal, aangezien wagens verantwoordelijk zijn voor een groot deel van de wereldwijde CO2-uitstoot (ongeveer 1/4de volgens het International Energy Agency). Elektrische wagens bieden mooie perspectieven, maar vergen nieuwe batterijen. Niet alleen de technologische ontwikkelingen zijn een uitdaging, maar ook de grondstoffen die nodig zijn voor de productie van die batterijen. Kobalt speelt hierbij een cruciale rol. Helaas is kobalt schaars en bovendien onder de controle van een beperkt aantal spelers.
Schaarste als economische wet
Schaarste is een van de belangrijkste economische uitgangspunten. In gevallen van schaarste pleiten economen voor een maximale efficiëntie. Een optimale inzet van productiefactoren zoals arbeid en kapitaal maximaliseert de output en de welvaart in onze economie. Markten zorgen voor een evenwicht tussen vraag en aanbod en voor een correcte prijszetting... tenminste als markten echt vrij zijn.
Voor kobalt stelt zich hier een probleem, zowel aan de vraagals de aanbodzijde. De wereldvoorraad van kobalt is in handen van een beperkt aantal landen en wordt de facto gecontroleerd door een beperkt aantal bedrijven. De ontginning verloopt bovendien niet efficiënt. Vooral mijnen in ontwikkelingslanden slagen er nauwelijks in hun productiedoelstellingen te behalen. Die situatie dreigt problemen te veroorzaken. Enerzijds staan de aanbieders in een sterke positie om de prijs op te drijven. Anderzijds leidt de selectieve toegang tot het noodzakelijke kobalt tot machtsposities in het ganse economische netwerk rond de kobaltontginning en -verwerking.
Tegelijk met de moeilijkheden aan de aanbodzijde neemt ook de vraag sterk toe. Vooral de auto-industrie heeft duidelijk de richting van elektrische wagens gekozen. Vele autoproducenten proberen, vooraleer de elektrische wagen echt doorbreekt, hun toegang tot kobalt veilig te stellen via langetermijncontracten. Zonder kobalt komt de toekomstige productie va elektrische wagens immers in het gedrang. Bovendien zijn de mogelijkheden om zich in te dekken op de financiële markten tegen schommelingen in de kobaltprijs beperkt.
En schaarste heeft inderdaad een prijs. De afgelopen jaren zagen we de prijzen voor kobalt oplopen. In 2017 alleen al verdubbelde de prijs. Voor een deel wordt de kobaltprijs beïnvloed door het marktverloop in andere metalen. Kobalt is immers vaak een bijproduct van koper- en nikkelmijnen. De marktprijs van kobalt wordt daardoor afhankelijk van de evolutie in de ontginning van koper en nikkel.
Tegelijk zien we ook veel volatiliteit, wat wijst op speculatie in de markt. Naast de vraag vanuit de industrie zijn er duidelijk heel wat spelers met louter financiële motieven actief in de markt. Op dit ogenblik lijkt iedereen overtuigd van een structureel bevoorradingsprobleem en blijft de vraag naar kobalt dus enkel toenemen.
Geopolitieke risico’s
Kobalt is slechts op een beperkt aantal plekken ter wereld beschikbaar. De grootste kobaltvoorraad bevindt zich evenwel in één enkel land, namelijk Congo (zie figuur). De geschiedenis leert ons dat de natuurlijke rijkdommen van Congo al eerder de inzet waren van bloedige conflicten. Kobalt is niet enkel de inzet van een binnenlandse machtsstrijd, maar ook de inzet van een internationale wedloop in de toegang tot strategische grondstoffen. Zo heeft China zich het afgelopen decennium actief geëngageerd op het Afrikaanse continent om haar toegang tot energie en grondstoffen veilig te stellen. De as Congo (delving) – China (raffinage) is momenteel cruciaal in de wereldwijde handel in kobalt. Mogelijk botst dit met de historische economische belangen in de regio. Wat op het eerste zicht een figuurlijke goudmijn is voor de arme Congolese samenleving dreigt in de toekomst de inzet te worden van een bikkelharde internationale machtsstrijd.
Figuur 1 - Productie en geschatte reserves van kobalt (in % van het totaal)
Bron: Eurostat
De verzwakte Congolese overheid is helaas niet in staat dezelfde strategie toe te passen als andere grondstofrijke landen. Via exportrestricties bewaken landen als Rusland, China en Argentinië hun strategische grondstoffenreserves van o.a. uranium, chromium, grafiet en dus ook kobalt. Het is dan ook waarschijnlijk dat de voordelen van de rijke kobaltvoorraad niet ten goede zullen komen aan de gewone Congolezen, maar eerder zullen vloeien naar internationale investeerders en dergelijke. Meer nog, er bestaat heel wat evidentie dat uitbuiting en kinderarbeid schering en inslag zijn in de Congolese mijnen.
Kobalt: what’s next?
Het toenemend belang van kobalt voor de industrie lokt ook positieve reacties uit. Zo groeit de aandacht voor de recyclage van kobalt, o.a. uit oude mobiele telefoons. Via urban mining technieken wordt de kobalt gerecycleerd. Doordat de recyclage op volle toeren draait, zet dit zelfs een neerwaartse druk op de kobaltprijs volgens vele analisten. Dit zal zeker het geval zijn op langere termijn wanneer ook elektrische wagens worden gerecycleerd. Op die manier kan hier een mooi voorbeeld van circulaire economie ontstaan.
De huidige schaarste zet tevens een zoektocht in gang naar alternatieve technologieën. De kobalt-schaarste ondersteunt een continu innovatieproces. Op korte termijn zijn batterijen zonder kobalt technologisch moeilijk haalbaar, maar op langere termijn zullen mogelijks alternatieven worden ontwikkeld waardoor de markt opnieuw grondig kan wijzigen. Heel wat landen (EU, VS, China…) zetten het onderzoek naar nieuwe batterijtechnologie hoog op hun strategische onderzoeksagenda.
De huidige moeilijke marktomstandigheden, de strategische machtsposities en mogelijk machtsmisbruik, en de onzekerheid over de toekomst wijzen op de noodzaak van een internationale, duurzame aanpak vanuit een economisch, ecologisch én humanitair perspectief. Dergelijke aanpak zou de doorbraak van milieuvriendelijke technologie ten goede komen. Tevens zou stabiliteit in de industriële productie worden verzekerd in afwachting van alternatieve batterijtechnologieën. En de kans op misbruiken zou aanzienlijk worden verminderd. Hier ligt een gezamenlijke verantwoordelijkheid voor international instellingen, beleidsmakers en de bedrijfswereld. Kobalt is goud waard, maar de hele wereld zou van deze rijkdom moeten kunnen genieten.