Gevaar dat Franse pensioenhervorming lege doos wordt
Begin december 2019 begonnen de Franse vakbonden aan een reeks stakingen en betogingen tegen de geplande pensioenhervorming. Deze hervorming heeft tot doel de houdbaarheid van de overheidsfinanciën en de rechtvaardigheid van het pensioenstelsel te verbeteren. Tot dusver zijn de economische gevolgen van de stakingen beperkt gebleven, maar een toename in hun omvang of duur kan gevolgen hebben voor het vertrouwen en de bbp-groei, zoals dat in het verleden het geval was bij de protesten van de gilets jaunes. Wij geloven dat de hervorming nog steeds een relatief hoge slaagkans heeft, maar dat het risico bestaat dat ze door uitzonderingen en toegevingen wordt uitgehold.
Hervorming hoognodig
Er zijn twee belangrijke redenen waarom een pensioenhervorming in Frankrijk hard nodig is. Ten eerste is het huidige systeem te duur. Dit is te wijten aan het feit dat Frankrijk een van de laagste effectieve pensioenleeftijden in de eurozone heeft. Vooral de Franse mannen gaan relatief vroeg met pensioen (zie figuur 1).
Gemiddeld zijn Franse mannen en vrouwen ongeveer een derde van hun leven met pensioen. Daarnaast heeft Frankrijk ook een hoog vervangingspercentage. Dit is de verhouding tussen het mediaan bruto-pensioen in de leeftijdsgroep van 65 tot 74 jaar en het mediaan brutoloon in de leeftijdsgroep van 50 tot 59 jaar (zie figuur 2). Hierdoor zijn de Franse overheidsuitgaven aan pensioenlasten veel hoger dan in andere landen. Zo geeft Frankrijk momenteel bijna 20 procent meer uit aan pensioenen dan vergelijkbare landen zoals Finland, Duitsland, Italië, Zweden en het VK (IMF Article IV 2019).
Ten tweede is het huidige pensioenstelsel zeer gefragmenteerd en daardoor volgens velen onrechtvaardig. Het omvat 42 private en publieke pensioenregelingen met dure privileges voor specifieke beroepsgroepen, zoals voor spoormachinisten. De Franse regering wil deze systemen vervangen door een universeel systeem op basis van punten. Elk punt zou dezelfde rechten geven, ongeacht de sector waarin een werknemer werkt. Dit zou de transparantie en de intergenerationele en intersectorale rechtvaardigheid van het pensioenstelsel ten goede moeten komen.
Het verhogen van de belastingen of de socialezekerheidsbijdragen voor de financiering van het huidige pensioenstelsel is moeilijk gezien het hoge overheidsbeslag in Frankrijk. Het plan van president Macron steunt daarom op een verhoging van de effectieve pensioenleeftijd, voornamelijk op vrijwillige basis, om de budgettaire druk van de pensioenen te verlichten. Het andere luik van het plan, namelijk het afschaffen van de genereuze pensioenregelingen voor sommige groepen, zal immers grotendeels worden gecompenseerd door meer genereuze pensioenregelingen voor andere groepen.
Risico op lege doos
De kans dat president Macron erin slaagt het pensioenstelsel te hervormen is relatief groot. Volgens een opiniepeiling van het IFOP van november 2019 is 76% van de Fransen immers voorstander van de hervorming van het pensioenstelsel. Bovendien is president Macron, wiens populariteit tot nu toe niet werd aangetast door de pensioenstaking, verkozen met de belofte om het Franse sociale model en de sociale zekerheid te transformeren. Met de regionale verkiezingen van 2020 en de presidentsverkiezingen van 2022 in het vooruitzicht, riskeert hij de steun van zijn achterban te verliezen als hij deze belofte niet nakomt. Bovendien wil de regering, om de tegenstand te beperken en de overgang te vergemakkelijken, de hervorming geleidelijk en pas vanaf 2025 invoeren. Daarenboven belooft de regering dat vroeger opgebouwde pensioenrechten niet zullen worden afgenomen.
Ondanks dit alles ligt de weg naar een hervorming nog steeds bezaaid met obstakels. President Macron is niet de eerste Franse politicus die heeft geprobeerd het pensioenstelsel te hervormen. Een eerdere poging van Alain Juppé in 1995 werd afgeblazen na drie weken van stakingen die gevolgen hadden voor het vertrouwen en de economische activiteit (een tijdelijke daling van het bbp met -0,2 procentpunten). Ditmaal lijkt enkel het consumentenvertrouwen al wat aangetast te zijn door de staking (zie figuur 3). Vergeleken met 1995 lijkt de staking een beperkter effect te hebben vanwege het wijdverbreide gebruik van telewerken, de doorbraak van het online winkelen en uitblijven van stakingen in de private vervoerssector (substituut voor treintransport). Een uitbreiding van de omvang of duur van de stakingen kan het vertrouwen en de bbp-groei potentieel negatief beïnvloeden in de toekomst. Dit zou de druk op de overheid opvoeren.
De economische impact van de stakingen is niet het enige obstakel waarmee president Macron wordt geconfronteerd. Ondanks de sterke steun voor de pensioenhervorming gelooft slechts 36% van de Fransen dat de president erin zal slagen de hervorming op een eerlijke manier door te voeren. Dit resulteerde in een hoge initiële steun voor de stakingen. De steun van de bevolking en de stakingsparticipatiecijfers zijn recent afgenomen, vooral omdat chaos die de stakingen veroorzaakten tijdens de feestdagen. Bovendien slaagde de regering er ook in om de spanning wat te verminderen door reeds enkele uitzonderingen toe te staan aan bepaalde groepen zoals politie, vliegtuigpersoneel, medisch personeel, enz.
Een ander obstakel en meteen ook het belangrijkste twistpunt in de onderhandelingen tussen de regering en de vakbonden is de pensioenleeftijd. De regering wil de leeftijd waarop werknemers in aanmerking komen voor een volledig pensioen verhogen van 62 naar 64 jaar. Dit is een ‘rode lijn’ voor de meeste vakbonden. Daarom heeft de regering deze maatregel het voorbije weekend tijdelijk ingetrokken om ruimte te maken voor overleg over alternatieven om de betaalbaarheid van de pensioenen verzekeren.
Het gevaar bestaat evenwel dat de hervorming een lege doos zal worden en dit om twee redenen. Ten eerste doen de uitzonderingen die president Macron tot nu toe heeft toegestaan de vrees rijzen dat het eindresultaat van de hervorming een pensioenstelsel zal zijn met evenveel uitzonderingen als er in het huidige stelsel zijn. Ten tweede zou de hervorming, als er geen alternatief gevonden wordt voor het optrekken van de pensioengerechtigde leeftijd, een zeer beperkt effect kunnen blijken te hebben op de houdbaarheid van de overheidsfinanciën op de lange termijn. Hopelijk leiden verdere toegevingen van de Franse regering niet tot een uitholling, maar slechts tot een beperkte vertraging in de hervormingen. Beter een goede, maar geleidelijke hervorming dan een complex en inefficiënt pensioenstelsel vervangen door een nieuw stelsel met dezelfde eigenschappen.