Geopolitieke risico’s van vergroening

Steenkool was één van de belangrijke bouwstenen van de eerste industriële revolutie. Stoommachines danken hun snelle opmars voor een groot deel aan het zwarte goud. Later werden andere fossiele brandstoffen, zoals gas en olie, toegevoegd aan de energiemix die de verdere economische ontwikkeling stuwde.

We zouden het soms vergeten maar eigenlijk zijn hernieuwbare energiebronnen niks nieuws. Van de Oudheid tot het begin van de Industriële Revolutie maakte de mens gebruik van biomassa, zon, wind en menselijke en dierlijke arbeid. De klimaatopwarming dwingt ons nu om afscheid te nemen van fossiele brandstoffen en opnieuw - maar anders - hernieuwbare energiebronnen te gebruiken.

Hernieuwbaar 2.0

De toegenomen omvang van de wereldbevolking en het gemiddelde welvaarstsniveau zorgen er evenwel voor dat de oude manieren om hernieuwbare energiebronnen te gebruiken niet langer volstaan. Onze grote economische machine heeft substantieel meer energie nodig dan de economie in de middeleeuwen. Door technologische vooruitgang is het theoretisch mogelijk geworden om grote hoeveelheden hernieuwbare energie op te wekken. Implementatie is nu het toverwoord.

Kritieke grondstoffen en geopolitieke gevaren

Het breed toepassen van hernieuwbare technologieën brengt enkele belangrijke uitdagingen met zich mee. Een daarvan is het ontginnen van de specifieke grondstoffen die de groene omwenteling mogelijk maken (zie figuur).

Vandaag zijn fossiele brandstoffen een onderwerp van geopolitieke bezorgdheid. De oorlog tussen Rusland en Oekraïne heeft een grote zwakte van de EU blootgelegd: de economische afhankelijkheid van Russisch gas. In de toekomst zal de aandacht steeds meer verschuiven naar de geopolitiek van kritieke metalen voor de vergroening zoals zeldzame aardmetalen en lithium.

De ontginning van enkele kritieke metalen is momenteel zeer geconcentreerd. Zo produceert China meer dan 90% van alle wereldwijd gebruikte zeldzame aardmetalen en dit terwijl deze materialen op elk continent in de grond zitten. Met de juiste beleidskeuzes zouden de geopolitieke risico’s dus beperkt kunnen worden.

Alle grote overheden, waaronder de VS en de EU, zijn zich bewust van deze problematiek en hebben studiegroepen opgericht die strategieën uitwerken. Het grote probleem is dat er geen afstemming is tussen deze groepen en dat voorgestelde maatregelen elkaar hinderen. Het International Renewable Energy Agency pleit daarom voor meer coördinatie tussen landen. Indien dit niet gebeurt dan riskeren we opnieuw in een situatie te belanden zoals de huidige gascrisis.