Frankrijk als Europa’s nieuwe wonderkind
La douce France heeft altijd het imago gehad van een land dat balanceerde tussen de joie de vivre en de ambitie om een koploper te zijn in economische en technologische ontwikkelingen. Op dit moment, en samenvallend met een periode van economische zwakte in Duitsland, is de Franse economie één van de groeikampioenen in Europa. De combinatie van passende economische hervormingen, de gevolgen van internationale gebeurtenissen en een hernieuwde en sterkere internationale rol maken Frankrijk tot één van de meest veelbelovende plaatsen in Europa. Ondanks aanhoudende uitdagingen lijkt de Franse economie klaar om een prominentere rol te spelen in de Europese economie.
Groeikampioen
De meest recente economische groeicijfers voor de Europese economieën geven aan dat Frankrijk één van de beter presterende landen is. In het tweede kwartaal van 2019 groeide de Franse economie met 0,3% (kwartaalbasis) of 1,4% (jaarbasis). Op het eerste gezicht lijkt dat geen uitzonderlijke prestatie, maar dat is het wel, gezien de groeivertraging in Duitsland (-0,1%) en de gemiddelde groei in de eurozone (0,2%).
Nog indrukwekkender is de groei van de industriële productie in Frankrijk (+0,2% op kwartaalbasis in juli), terwijl veel andere industrielanden te maken hebben met een inkrimping van de productie, die vaak zelfs aanzienlijk is (Duitsland: -0,8%, Nederland: -0,2%, eurozone: -0,4%). Met name in vergelijking met Duitsland doet Frankrijk het economisch zeer goed. De Franse export groeide in de eerste zeven maanden van dit jaar met 5%, terwijl de Duitse export slechts met 1% toenam. En de Franse capaciteitsbenutting in de industrie is nu vergelijkbaar met die in Duitsland.
Van politiek chauvinisme naar economische macht
President Macron maakt duidelijk gebruik van de huidige internationale politieke dynamiek om de Franse economische belangen te stimuleren. De politieke versnippering in Duitsland en de overgang tussen politieke generaties, met name de opvolging van Angela Merkel, biedt Frankrijk de gelegenheid om meer gewicht in de schaal te leggen op de Europese agenda. Laten we niet vergeten dat Macron de presidentsverkiezingen heeft gewonnen met een zeer pro-Europees programma, terwijl hij bij verschillende gelegenheden heeft opgeroepen tot een Europese economische renaissance. Het is duidelijk dat Macron droomt van een door Frankrijk geleide Europese Unie die de Europese economie een impuls zal geven, te beginnen met zijn eigen land. Bovendien biedt de brexit een unieke kans aan Frankrijk, niet alleen om relatief gezien meer macht te verwerven in Europa, maar ook om een groter economische gewicht binnen de Europese economie uit te bouwen. Het is verbazingwekkend om te zien hoe Macron erin geslaagd is de Franse invloed in alle Europese instellingen te versterken. Met Christine Lagarde als gouverneur van de ECB kan Frankrijk het monetair beleid wellicht in een meer stimulerende richting sturen. Bovendien zal Frankfurt niet langer een oproep tot bezuinigingen doen, zoals al duidelijk werd in Mario Draghi's laatste interviews en toespraken. Budgettaire stimulans staat weer op de Europese agenda. Dat stelt Frankrijk niet alleen in staat om te ontsnappen aan de strenge Europese budgettaire regels, maar ook om een kader te bieden voor de ontwikkeling van Europese investeringsprogramma's, die gezamenlijk kunnen worden gefinancierd, of beter gezegd kunnen worden gefinancierd door een gemeenschappelijke creatie van langlopende schulden.
Afgezien van de Franse invloed op de ECB, reiken de Franse politieke tentakels duidelijk tot aan de meeste Europese instellingen. Door de ondersteuning van specifieke, ook niet-Franse, kandidaten voor topposities in Europese en internationale instellingen, breidt de Franse invloedssfeer zich uit. Belangrijk feit is dat de nieuwe Franse eurocommissaris, Sylvie Goulard, verantwoordelijk zal zijn voor de Europese interne markt. Dit creëert de verwachting dat meer regelgeving op Franse maat zal worden ontworpen om de Europese interne markt af te stemmen op de Franse economische belangen. Voorheen steunde de Franse regering al het idee van Franse nationale kampioenen, door in te grijpen in bedrijfsherstructureringen en door buitenlandse overnames te blokkeren. De volgende stap zal de openstelling van de Europese markt zijn om Franse bedrijven in staat te stellen te profiteren van een groter marktpotentieel. We mogen er zeker van zijn dat we het Britse marktgerichte perspectief in het Europese economische beleid zullen missen.
Economische kenmerken
Afgezien van deze politiek-economische overwegingen, zijn ook twee specifieke kenmerken van de Franse economie gunstig voor een sterkere Franse economie in de toekomst. Ten eerste zijn de economische hervormingen in Frankrijk indrukwekkend. President Macron en zijn regering zijn er met name in geslaagd de Franse arbeidsmarkt te hervormen. Er is nog een lange weg te gaan, maar de recente hervormingen zijn een structurele breuk met het verleden. Academisch onderzoek heeft lang betoogd dat de Franse wetgeving inzake arbeidsbescherming de jobcreatie heeft beperkt. Uit recenter onderzoek is bovendien gebleken dat dergelijke wetgeving, in combinatie met het minimumloonbeleid, ook heeft bijgedragen tot de vernietiging van banen, met name onder laaggeschoolde werknemers (*). Door de beschermingsmechanismen te versoepelen, ontstaat nu een meer dynamische arbeidsmarkt die een hogere economische groei zal ondersteunen.
Een tweede kenmerk is de sterke diversificatie van de Franse economie. Frankrijk is een minder gespecialiseerde economie, in het bijzonder in vergelijking met Duitsland, waar de automobielnijverheid en chemische industrie zwaar doorwegen. Deze diversificatie biedt bescherming tegen de huidige internationale stormwinden, voornamelijk veroorzaakt door de handelsoorlog tussen de VS en China en de onzekerheid over de brexit. Het verklaart ook waarom de Franse industriële productie de internationale uitdagingen beter doorstaat (zie figuur 1). Niet alleen in termen van economische activiteiten, maar ook geografisch is Frankrijk meer gediversifieerd. Ook dit is een voordeel in tijden van economische conflicten.
Figuur 1 - Industriële productie (zonder bouwsector, maandcijfers, januari 2018 = 100)
Mooie toekomst, maar nog steeds valkuilen
Ondanks de veelbelovende vooruitzichten staat Frankrijk nog vele uitdagingen te wachten. Een hoger groeitempo zal zich snel moeten vertalen in voordelen voor de Franse samenleving. Sociale onrust is nooit ver weg in Frankrijk, en recente nieuwe protesten van de gilets jaunes wijzen erop dat de beweging nog lang niet dood is. Alleen reële voordelen voor de Franse burgers zullen de protesten kunnen verzachten en tegelijkertijd het juiste klimaat scheppen om de economische aanpassingen en arbeidsmarkthervormingen voort te zetten. Het risico bestaat dat de voordelen van een hernieuwde groei te langzaam tot stand komen, zeker gegeven de wereldwijde economische afkoeling. Bovendien kunnen de politieke ontwikkelingen in Frankrijk Emmanuel Macron dwingen zijn plannen te wijzigen. Franse burgers zullen zijn pro-Europese visie enkele steunen zolang ze zelf de vruchten ervan kunnen plukken. De vraag is maar of op het Europese toneel voldoende snel vooruitgang wordt geboekt. Tot slot bestaat in een omgeving waarin de politiek een actieve, stimulerende rol speelt het risico dat het Franse bedrijfsleven zelf geen verantwoordelijkheid op zich neemt. Uiteindelijk zijn het bedrijfsbeslissingen in termen van nieuwe investeringen en innovatie die het groeipotentieel van een economie op lange termijn bepalen en zorgen voor nieuwe banen. Met een werkloosheidspercentage van 8,5% heeft Frankrijk nog een lange weg te gaan. Overheidsbeleid en politieke steun kunnen helpen, maar visie en ambitie is vereist van ondernemers om de uitdaging zelf aan te gaan.
(*) Cahuc P., Malherbet F., and Prat J. (2019), The Detrimental Effect of Job Protection on Employment: Evidence from France, CEPR Discussion Paper 13767.