Duits pokerspel kan beginnen
De SPD van Olaf Scholz is de grootste fractie geworden in het Duitse federale parlement bij de verkiezingen van gisteren. Dit brengt echter nog geen duidelijkheid over wie bondskanselier zal worden, en met welke coalitie. De verkiezingen betekenen wel een structurele breuk in het Duitse partijenlandschap, weg van een systeem met twee grote volkspartijen (CDU/CSU en SPD) en enkele kleinere partijen, naar een systeem met een viertal middelgrote partijen (inclusief de groenen en de liberalen). Dat betekent dat voor het eerst allicht een coalitie zal worden gevormd door drie verschillende politieke families. Bij gevolg zijn verschillende coalities mogelijk en ligt de samenstelling van de nieuwe Duitse regering ook na de verkiezingen nog niet vast.
De verkiezingsuitslag heeft wel op enkele punten duidelijkheid gebracht. Ten eerste is een linkse coalitie van de SPD, de groenen en Die Linke geen optie. Dat verzwakt de onderhandelingspositie van de SPD tijdens de gesprekken met de liberalen. Aangezien bovendien niemand met het extreemrechtse AfD wil praten, betekent dit dat de nieuwe regering hoe dan ook vanuit het politieke centrum zal worden gevormd. Dat is belangrijk voor de politieke stabiliteit en als signaal naar Europa.
Welke coalities zijn mogelijk ?
Politiek gezien zijn er nu zijn drie coalitievarianten mogelijk. De eerste is de voortzetting van de huidige ‘Grote Coalitie’ van CDU/CSU en SPD, ditmaal onder leiding van de SPD. Hiervoor is er echter bij geen van beide partners enige appetijt, zeker niet bij de CDU/CSU, die dan juniorpartner zou worden. Maar als noodoplossing kan het ook niet worden uitgesloten. De drempel voor nieuwe verkiezingen ligt in het Duitse kiesrecht hoog.
De twee mogelijke andere varianten vertrekken vanuit de as van de groenen en de liberalen. Zij zijn de ‘kingmakers’ van de volgende regering. Zondagavond werd snel duidelijk dat beide partijen eerst samen gaan praten om tot een politiek compromis te komen over hun sterk uiteenlopende visies op vooral budgettair en klimaatbeleid. Eens zo’n compromis er is, kan die politieke as dan bepalen of ze dat compromis het best met de CDU/CSU, dan wel met de SPD kan realiseren. Dit scenario is een herhaling van een identiek scenario na de deelstaatverkiezingen in Sleeswijk-Holstein in 2017.
Lange regeringsvorming
De regeringsvorming zal langer dan normaal duren. Als we rekening houden met de noodoplossing van een Grote Coalitie, kan geen enkele van de vier onderhandelende partijen zeker zijn van regeringsdeelname. Het feit dat de volgende regering hoe dan ook een centrumcoalitie zal zijn, leidt tot een hoge mate van continuïteit in het budgettair en Europees beleid, als gevolg van de regeringsdeelname van de liberalen en/of de CDU/CSU. Bovendien is de felbesproken ‘Schuldenbremse’ in de grondwet opgenomen en is er in geen geval een tweederdemeerderheid om die te wijzigen.
Het gefragmenteerde partijenlandschap betekent ook dat de macht van de Duitse kanselier beperkter wordt. Het maakt dus niet zoveel uit wie kanselier wordt, op één punt na. Scholz staat bekend als een fervent pro-Europeaan, die als minister van financiën de uitgifte van EU-obligaties toejuichte en daarin een precedent voor de toekomst ziet. Maar ook hij zou als kanselier rekening moeten houden met de meer sceptische houding van de liberalen hierover.
Dieter Guffens, Senior Economist KBC Group