Brexit: licht aan het einde van de tunnel

Het Britse Parlement stemde op 29 januari over een aantal amendementen op de voorlopige brexit-deal tussen het VK en de EU27. De uitkomst van de stemming is hoopvol nieuws. In essentie verzet een meerderheid in het Britse Parlement zich tegen een no-deal brexit. Het essentiële pijnpunt in het huidige overgangsakkoord is de grens tussen Ierland en Noord-Ierland. Of preciezer, niemand wil een harde grens, maar over de manier waarop die moet worden vermeden bestaat geen eensgezindheid. De huidige brexit-deal schuift een douane-unie tussen het VK en de EU27 naar voor als tijdelijke oplossing, maar ook als backstop wanneer tijdens de onderhandelingen over de permanente relatie tussen het VK en de EU27 geen andere oplossing wordt gevonden. Toegegeven, voor de harde brexiteers is dat een verwerpelijke blanco cheque waardoor de facto hun ergste nachtmerrie uitkomt: het UK blijft in de Europese eengemaakte markt. Die oplossing is niettemin de meest voor de hand liggende en tegelijk de beste garantie voor een economisch weinig schadelijke brexit.

Het is geen verrassing dat de Ierse grens het ultieme pijnpunt is. Noord-Ierland is al eeuwenlang een twistpunt tussen de Ierse Republiek en het VK, en al hun historische voorlopers. De relatief arme regio (zie figuur) verdient bijzondere aandacht. Lidmaatschap van de EU bood in het verleden een elegante oplossing om alle belangen te verzoenen dankzij een gemeenschappelijk en open project: de Europese eengemaakte markt. De eerste reactie vanuit de EU op de stemming in het Britse Parlement is afwijzend: over de brexit-deal kan niet meer worden onderhandeld. Die reactie is ofwel kortzichtig ofwel louter strategisch. Natuurlijk kan én moet er verder worden onderhandeld. De Ierse kwestie moet een gelegenheid zijn voor de Europese Unie om haar belangrijkste bestaansreden aan te tonen: vrede bewaren in Europa. We hebben geen behoefte aan politieke of institutionele spelletjes. De stemming in het Britse Parlement is eigenlijk heel goed nieuws. Door enkel de Ierse grenskwestie naar voren te schuiven vermijden we dat veel meer aspecten van de huidige brexit-deal moeten worden heronderhandeld. Daarvoor zou opnieuw een akkoord nodig zijn tussen alle EU27-lidstaten. Met andere woorden, de doos van Pandora gaat dan open en elke lidstaat zou dan met eigen eisen naar voren kunnen treden. Door dit scenario nu uit te sluiten stijgt de kans op een relatief zachte en snelle brexit aanzienlijk. De hoofdrolspelers zijn vanaf nu de Britse en Ierse regering.

Toch is de Ierse grenskwestie fundamenteel. Elke onvoltooide oplossing zal protest blijven uitlokken. Misschien is het een optie op de Ierse grenskwestie los te koppelen van de hele brexit. Een specifiek én permanent akkoord over de status van Noord-Ierland en de Ierse grens zou de gemoederen kunnen bedaren: een Goede Vrijdagakkoord 2.0 voor het post-brexit-tijdperk. Technologie kan helpen om grenscontroles onzichtbaar te maken, maar vergt veel implementatiewerk. In elk geval zal zowel de EU27 als het VK water bij de wijn moeten doen. Elke structurele oplossing zal een speciaal statuut vereisen voor Noord-Ierland dat met één voet in de eengemaakte markt moeten blijven en met de andere voet in het VK. Het wordt een moeilijke evenwichtsoefening, maar de brexit is vanaf vandaag in elk geval gereduceerd tot een specifiek en oplosbaar probleem. Na de politieke tumult van de afgelopen weken is het hoog tijd om rond de tafel te gaan zitten en een effectieve oplossing uit te werken.