Tabula rasa in de Duitse politiek

Marktrapport

De Duitse bondskanselier Merkel is geen kandidaat meer voor het voorzitterschap van de CDU op het partijcongres in december. De twee recente deelstaatverkiezingen liepen voor de CDU (en haar zusterpartij CSU) immers desastreus af. In Beieren verloor de CSU haar absolute meerderheid, terwijl de CDU in Hessen meer dan 10 procentpunten inboette. Algemeen wordt dat beschouwd als een serieuze stem van wantrouwen tegen de regerende federale coalitie (CDU/CSU en SPD). Bovendien is dit de ideale gelegenheid voor langdurige politieke tegenstanders binnen de eigen partij om aan Merkels stoel te zagen. Zij worden aangevoerd door Bondsdagpresident Schäuble en zijn politieke beschermeling Merz, die zich al sinds meer dan een decennium uit de politiek had teruggetrokken. Merkel zag zich genoodzaakt haar partijvoorzitterschap vanaf december op te geven en te beloven zich na de lopende federale legislatuurperiode volledig uit de politiek terug te trekken.

Tabula rasa 

Het is vrijwel zeker dat Merkel daarna niet meer lang kanselier zal kunnen blijven. In de praktijk is de kanselier immers ook best de voorzitter van de grootste coalitiepartij. De problemen van ex-kanselier Schröder liggen nog vers in het geheugen. Bovendien is het water te diep tussen de CDU-voorzitterskandidaten Spahn, en vooral Merz, om Merkel als kanselier te ‘tolereren’. Enkel met Merkel-vertrouwelinge Annegret Kramp-Karrenbauer (‘AKK’) zou dit nog een (zeer tijdelijke) optie kunnen zijn. Als de kanselier wordt vervangen zijn nieuwe verkiezingen onvermijdelijk. Bovendien zou de gefrustreerde SPD weleens veel sneller dan verwacht de stekker uit de coalitie kunnen trekken, en niet tot eind 2019 wachten tot het voorziene evaluatiemoment van de coalitie. Daardoor komt ook de positie van SPD-voorzitster Nahles in het gedrang. Als klap op de vuurpijl is het een vrijwel uitgemaakte zaak dat ook CSU-voorzitter Seehofer in de loop van de komende weken zal opstappen.

De Duitse politieke kaarten worden dus op dit moment grondig herschikt, zonder indicatie van de uiteindelijke uitkomst. Om toch enige leidraad te hebben, moeten we twee dingen in het oog houden: wie wordt nieuwe CDU-voorzit(s)ter, en de peilingen naar de uitslag van eventuele nieuwe verkiezingen.

Zwart-groen waarschijnlijk 

De strijd om het partijvoorzitterschap zal allicht beslecht worden tussen Merz (conservatief, economisch liberaal en pro-Europees) en AKK (in vele opzichten een kopie van Merkel). Politieke aardverschuivingen zijn dus onwaarschijnlijk. In de CDU zijn zowel Merz als AKK politiek twee senior politici, die echter wel het internationale aanzien van Merkel missen. Dat kan een probleem worden om het hoofd te bieden aan wereldwijde bedreigingen voor multilateralisme en vrijhandel. Ook voor de vastgereden brexitonderhandelingen is dat geen goede zaak. De SPD zal allicht geen rol meer spelen bij de volgende regeringsvorming. De actuele peilingen suggereren immers dat de enige mogelijke nieuwe coalitie bestaat uit de CDU/CSU en de Groenen, desnoods aangevuld met de liberale FDP. Het resultaat zou een economisch vrij liberaal, en pragmatisch beleid zijn.

Onzekerheid, maar ook kansen 

Ongeacht wie de volgende kanselier zal zijn, mogen we van een mogelijke regering van CDU/CSU en Groenen geen economische ‘experimenten’ verwachten. Een onverwacht stimulerend budgettair beleid zit er dus allicht niet in. Een ‘Zwart-Groene’ regering (zonder FDP) zou wel overtuigd pro-Europees optreden en de banden met de VS proberen aan te halen. Het einde van elk tijdperk brengt chaos met zich mee. De actuele politieke onzekerheid moet echter zo snel mogelijk worden beëindigd. De opties zijn duidelijk genoeg. Hoe langer de onzekerheid aanhoudt, hoe meer ze op de economie en de markten zal wegen. Dat kan de Europese conjunctuur nu missen als kiespijn.