Lange en bitsige technologie-oorlog in aantocht
De verkettering van Huawei door Donald Trump staat symbool voor de escalatie van de Amerikaans-Chinese handelsoorlog tot een technologie-oorlog tussen beide grootmachten. President Trump verantwoordt zijn drastische ingreep door te verwijzen naar China’s oneerlijke praktijken, in een bijzonder China’s marktverstorend handelsbeleid en schending van intellectuele eigendomsrechten. De Chinese transitie naar een door technologie gedreven economie steunt echter op effectieve investeringen in innovatie en valorisatie, waarbij China in sneltempo de westerse landen achter zich laat. In tegenstelling tot het handelsconflict, waarvoor een oplossing op korte termijn mogelijk is, zal de technologische strijd nog lang aanslepen. Een leidende rol voor China in de wereldeconomie staat in de sterren geschreven. Samenwerking in plaats van confrontatie biedt de beste garantie om onze welvaart op lange termijn veilig te stellen. Maar een assertievere Amerikaanse én Europese houding is nodig om een evenwicht te bewaren. Deze keer luisteren we best even naar Donald Trump.
Le nouveau China est arrivé
De steile opmars van China op het wereldtoneel doorliep een aantal fases. De uitbouw van een exportgeoriënteerde industrie deed China uitgroeien tot de ‘fabriek van de wereld’. China maakte daarbij gretig gebruik van westerse kennis, verworven zowel via joint ventures als via de directe import van westerse technologie en machines. De Chinese opmars creëerde grote opportuniteiten voor westerse bedrijven die enerzijds hun producten en diensten konden leveren aan de Chinese markt, en anderzijds hun productiekosten konden drukken door delokalisatie van hun productie. Weinig bedrijven maakten zich zorgen over deze gang van zaken, allicht verblind door de grote winstopportuniteiten op korte termijn. Op langere termijn stellen we nu vast dat China zich hierdoor heeft kunnen opwerken tot een toonaangevende speler in hoogtechnologische sectoren met een hogere toegevoegde waarde, conform de officiële Chinese doelstellingen. De Chinese technologische opmars is dus geen eendagsvlieg, maar een structurele trend die een wereldwijde marktverstoring veroorzaakt. Dat werd recent pijnlijk duidelijk toen bleek dat naast Huawei geen enkel ander bedrijf ter wereld op een even kwantitatieve (naar productievolume en snelheid) en kwalitatieve (naar technologische standaarden) manier het 5G-netwerk kan uitrollen. Die vaststelling veroorzaakte een schok, zowel in de bedrijfswereld als op het politieke toneel.
Het succes van Huawei wordt vaak toegeschreven aan oneerlijke Chinese praktijken. Vooral een gebrek aan respect voor internationale bescherming van intellectuele eigendom is een pijnpunt. Die interpretatie klopt, maar niet volledig. China heeft al lang het stadium van technologische vooruitgang door imitatie en reversed engineering achter zich gelaten. Structurele en omvangrijke investeringen in onderzoek en ontwikkeling hebben China op de technologische wereldkaart gezet. Uit Figuur 1 blijkt dat de uitgaven voor onderzoek en ontwikkeling in China (als % van het bbp) aanzienlijk zijn toegenomen de afgelopen jaren. China evenaart intussen de EU die, ondanks vele beleidsintenties, er nauwelijks in slaagt sterker te investeren in onderzoek en ontwikkeling. De doelstelling van de Lissabon-agenda (2000) en Europe 2020 (2010), om 3% van het bbp te investeren in onderzoek en ontwikkeling, blijkt zelfs na bijna twintig jaar onrealiseerbaar.
Figuur 1 - Uitgaven voor Onderzoek en Ontwikkeling, % van bbp
Eigen schuld, dikke bult
Het is makkelijk om met een beschuldigende vinger naar China wijzen. Toch zou het eerlijker zijn om te erkennen dat we systematisch achterlopen, zeker in Europa, maar geleidelijk aan ook in de VS. Vooral de snelheid waarmee China de technologische upgrading doorvoert, is historisch ongeëvenaard. Uitgaven voor onderzoek en ontwikkeling zijn zeker niet de enige maatstaf voor innovatie, maar het is een belangrijk teken aan de wand. Ook uit andere indicatoren blijkt immers de sterke opmars van China. Wanneer we kijken naar het aantal octrooien toegekend aan buitenlandse bedrijven in de VS, merken we een enorme procentuele toename in het Chinese aanwezigheid op de Amerikaanse technologiemarkt.
Niet handel, maar technologie
De Amerikaanse uithaal naar Huawei volgt op een escalatie in het handelsconflict. Het is intussen duidelijk dat het niet handel, maar wel technologisch en daardoor economisch leiderschap in de wereld is wat de Amerikaanse-Chinese spanningen domineert. Tijdens de recente onderhandelingen over een handelsakkoord bleek overigens dat China wel tot toegevingen bereid was op het vlak van handel. Maar fundamenteel afwijken van de Chinese strategie om via technologisch leiderschap de toonaangevende economie én wereldmacht te worden, is voor China een brug te ver.
Zelfs indien de VS veel hardere sancties treffen tegen Chinese technologische spelers, dan nog lijkt het onwaarschijnlijk dat de Chinese strategie kan worden ondermijnd. Recent is men zelfs beginnen spreken van een nieuwe economische Koude Oorlog. Het klopt dat de Amerikaanse maatregelen de Chinese economie pijn doen. Bovenop de negatieve gevolgen van toenemend protectionisme weegt de huidige onzekerheid op de Chinese economie. Voorlopig kan de Chinese overheid met budgettaire en monetaire stimulus de Chinese economie op haar pad van een zachte economische landing houden. De Chinese economische groei in het eerste kwartaal van 2019 verraste zelfs positief. Op langere termijn is dergelijke stimulus niet houdbaar, niet in het minst omdat de totale Chinese schuld al meer dan 250% van het Chinese bbp bedraagt. Toch is het fout te denken dat de huidige agressieve Amerikaanse aanpak China zal overtuigen een andere koers te varen. China kan niet enkel rekenen op een grote binnenlandse markt, maar is intussen bovendien veel sterker geïntegreerd in de hele wereldeconomie, dankzij internationale investeringen en intensieve handelscontacten. Dit maakt China heel weerbaar. Naast een hogere weerbaarheid kan China ook rekenen op een heel wendbare economie. Verandering kan in sneltempo en centraal worden doorgevoerd, in tegenstelling tot de traagheid van de westerse, democratische markteconomieën.
Een economische Koude Oorlog voor niemand een goede zaak. Op lange termijn mag men niet onderschatten hoe een vrije markt de ultieme stimulans biedt tot innovatie en economische vooruitgang. China mag vandaag dan wel een technologische leiderspositie veroveren, het blijft maar de vraag of China die rol kan volhouden binnen haar huidige politieke en economische model. Het grote potentieel van internationale samenwerking tussen het westen en China schuilt in het bijzonder in de samenbrengen van twee werelden: de intrinsieke stimulans tot blijvende innovatie die een markteconomie met zich meebrengt in combinatie met de snelheid waarmee een centraal geplande economie zaken kan realiseren. Hopelijk komen onze politieke leiders snel tot dat inzicht. Maar het is waarschijnlijker dat dit inzicht nog enige tijd zal uitblijven waardoor de technologie-oorlog nog lang en in volle hevigheid zal losbarsten.