Hoe Italië het zorgenkind van de Europese Unie werd
Het voorbije decennium kregen we achtereenvolgens de grote financiële crisis, de Europese schuldencrisis en de vreemdelingencrisis te verwerken. Dit trio van crisissen ligt aan de basis van de opmars van populistische bewegingen in Europa. In Italië heten de protagonisten Matteo Salvini en Luigi Di Maio, al had de romance tussen beide heren wat voeten in de aarde.
Verrassende coalitievorming
Op 4 maart 2018 trok het Italiaanse volk naar de stembus. De anti-establishment vijfsterrenbeweging onder leiding van Luigi Di Maio nam het op tegen de traditionele centrumrechtse (Lega Nord, Forza Italia,…) en centrumlinkse (blok van voormalig premier Renzi) coalities. De drie blokken haalden respectievelijk 33%, 37% en 23% van de stemmen en brachten Italië in een politieke impasse. Maar dat was buiten de waard gerekend… Begin mei rukte de Lega Nord o.l.v. Salvini zich los uit het centrumrechtse blok en begon een paringsdans met Luigi Di Maio. De grote gemene deler tussen beide op het eerste zicht niet-verzoenbare partijen is een afkeer tegen de E(M)U. Onorthodoxe voorstellen zoals het herinvoeren van de Italiaanse lire of het afschrijven van de Italiaanse schuld in handen van de ECB bezorgden investeerders de daver op het lijf. Bovendien hadden Di Maio en Salvini getracht om de eurosceptische Paolo Savano het kritieke mandaat van Minister van Financiën te bezorgen. De Italiaanse 10-jaarsrente steeg in mei van 1.5% tot bijna 3.5%, EUR/USD viel terug van 1.21 tot 1.15 en de Italiaanse beurs verloor meer dan 10%. Tijdens de zomermaanden bedaarden de gemoederen. De anti E(M)U retoriek nam af, technocratische compromissen belandden op de post van de premier (Conte) en minister van Financiën (Tria) en Salvini trok het laken naar zich toe door volop de anti-immigratiekaart te spelen. Het begrotingsvoorstel voor volgend jaar maakte recent een einde aan de relatieve rust.
EUR/USD
Italiaanse 10-jaarsrente
De populistische coalitieregering maakte het Italiaanse volk een aantal dure beloftes. Onder meer een universeel basisinkomen voor de armen en een lagere pensioensleeftijd. Om die beloftes in te lossen wil Italië fiscaal de teugels vieren. Het begrotingstekort zou volgend jaar oplopen tot 2.4% van het BBP. Ook de jaren erna neemt de Italiaanse regering het niet te nauw met de Europese fiscale tucht. Nochtans had de vorige Italiaanse regering een akkoord met de Europese Unie om het begrotingstekort volgend jaar terug te dringen tot 0.8% van het BBP. De markt hoopte dat Minister van Financiën Tria in staat zou zijn om Salvini en Di Maio in het gareel te houden. Toen dat niet het geval bleek, reageerden investeerders een tweede keer. Italiaanse activa kwamen opnieuw onder verkoopsdruk. De 10-jaarsrente klom van 2.75% richting 3.8%. Het renteverschil met Duitsland, dat geldt als een indicator voor het Italiaanse kredietrisico, piekte op 326 basispunten. Ter vergelijking: de Belgische kredietrisicopremie bedraagt momenteel 40 basispunten. De Italiaanse beurs nam een nieuwe duik van 15% en EUR/USD gleed af van 1.18 richting 1.14.
Spierballengevecht met de EU
Sinds de aankondiging van het Italiaanse begrotingsvoorstel ontstond een spierballengevecht met de Europese Unie. Geen van beide partijen wil wijken. Onder leiding van Europese Commissaris Pierre Moscovici en Vice-President van de Europese Commissie, Valdis Dombrovskis leidde dat tot een officiële afwijzing van het Italiaanse begrotingsvoorstel. Nooit eerder werd een begrotingsvoorstel van een EU-lid afgewezen. Domvrovskis reageerde dat Brussel geen andere mogelijkheid had. Té grote overheidstekorten dreigen de Italiaanse schuld, die nu al meer dan 130% van het BBP bedraagt, op termijn onhoudbaar te maken. Rome krijgt drie weken (tot 13 november) om het voorstel te herzien en aanvaardbaar te maken. Ratingbureau Moody’s wachtte de uitkomst van de onderhandelingen niet af en verlaagde de Italiaanse kredietrating tot Baa3, de laatste horde voor de term ‘rommelkrediet’. Kredietbeoordelaar S&P was vergevingsgezinder en behoudt voorlopig de BBB rating. Ze wijzigde wel de outlook van die rating van stabiel naar negatief.
Hoe moet het nu verder? Nadat Italië een nieuw voorstel heeft ingediend, krijgt de Europese Commissie op haar beurt drie weken om een nieuwe opinie te ontwikkelen. Als de Italiaanse regering er niet in slaagt om haar budget aanvaardbaar te maken voor Europa, dan kan het land volgens het Stabiliteits- en Groeipact een boete opgelegd worden. In het verleden is dat nog nooit gebeurd. Zelfs niet met Griekenland of Spanje.
De onderhandelingsperiode tussen Europa en Italië geeft Italiaanse rentemarkten op korte termijn wat ademruimte. Het renteverschil met Duitsland schommelt rond 300 basispunten. De beurzen kreunen wel verder onder de globale correctie op aandelenmarkten. Die zorgt er ook voor dat de dollar nog steeds de bovenhand neemt op de euro.