Een decennium op de oliemarkt: hoe de Amerikaanse schalie-‘boom’ de spelregels veranderde
Een decennium op de oliemarkt: hoe de Amerikaanse schalie-‘boom’ de spelregels veranderde
Het voorbije decennium was er sprake van een grote structurele verschuiving in de oliemarkt die het wereldwijde energielandschap een nieuwe vorm heeft gegeven. Terwijl de olieprijzen aan het begin van het decennium ruim boven de $100 per vat noteerden, luidde de ineenstorting van de prijzen in 2014-2016 een tijdperk van lagere olieprijzen in. De belangrijkste aanleiding was de Amerikaanse schalierevolutie, een historische ‘boom’ in de onconventionele olieproductie met verstrekkende gevolgen. Om te beginnen helpt de mogelijkheid voor Amerikaanse producenten om zeer snel te reageren om de olieprijzen binnen een nauwe prijsband te houden en de gevolgen van geopolitieke schokken op te vangen. Bovendien heeft de schalieoliehausse de VS tot de grootste producent ter wereld heeft gemaakt en daardoor de Amerikaanse economie veel minder kwetsbaar gemaakt voor prijsschokken en haar energiezekerheid versterkt.
Het voorbije decennium kende een grote transformatie van de wereldwijde energiebalans. De oliemarkt is hiervan een goed voorbeeld met een geleidelijke verschuiving van een tijdperk van hoge olieprijzen en vrees voor voorraadtekorten naar een tijdperk van lagere olieprijzen en overvloedig aanbod. Die paradigmaverschuiving in de aanboddynamiek werd in gang gezet door de Amerikaanse schalieolierevolutie. Die enorme ‘boom’ in de onconventionele olieproductie maakte van het land de grootste producent ter wereld, nog vóór Rusland en Saoedi-Arabië. Belangrijk is dat de schalierevolutie niet alleen de wereldwijde oliemarkt heeft veranderd, maar ook verstrekkende gevolgen heeft gehad voor de Amerikaanse economie en voor de geopolitiek.
Schalieolie-‘boom’ in getallen
De komst van de schalieolie-‘boom’ dateert van het begin van de jaren 2010, toen de vooruitgang op het gebied van hydraulische breek- en horizontale boortechnieken een enorme hoeveelheid onconventionele olie uit krappe rotsformaties toegankelijk (en economisch rendabel) maakte. Dit heeft de heropleving van de Amerikaanse olie-industrie aangezwengeld, waarbij de productie van ruwe olie meer dan verdubbeld is van 5,5 miljoen vaten per dag in 2010 tot een record van bijna 13 miljoen vaten per dag in 2019 (figuur 1).
De schalie-‘boom’ vertegenwoordigt nu dan ook de grootste productiestijging n de oliegeschiedenis, nog groter dan de eerste stijging van de Saoedische productie in de jaren zeventig van de vorige eeuw. Hoewel de eerste golf van de schalie-‘boom’ door de hoge olieprijzen werd ondersteund, slaagden de producenten in de VS erin zich aan te passen aan een aanhoudend lagere prijsomgeving. De olieprijzen namen immers een duikvlucht van $115 naar minder dan $30 in 2014-2016, precies door de ongekende toename van het schalieaanbod. In wezen heeft het aanbodsoverschot de schalieolie-industrie duurzamer gemaakt door de toegenomen druk om kosten te besparen en verdere productiviteitswinsten te boeken. Dit bleek een bijzonder cruciale factor te zijn in de periode van de mislukte OPEC-strategie om de markt te overspoelen met goedkope olie en de Amerikaanse concurrenten zo uit de markt te prijzen.
De veerkracht van de Amerikaanse schalie-industrie heeft uiteindelijk een andere reactie uitgelokt. OPEC heeft haar krachten gebundeld met Rusland en is gezamenlijk begonnen met het beperken van de productie. Die strategie kenmerkt tot vandaag de oliemarkt. Hoewel de productiebeperkingen de prijzen hebben ondersteund, hebben zij ook de tweede golf van de schalieolie-‘boom’ teweeggebracht, die nog dynamischer was in termen van productiegroei. In 2018 en 2019 was de VS dus op z’n eentje al in staat om aan de volledige groei van de wereldwijde vraag te voldoen. Het overgrote deel van die productiegroei komt uit het Permbekken op de grens van Texas en New Mexico, waar de productie sinds 2017 met 2,5 miljoen vaten per dag is gestegen. En met een totale productie van 5,5 miljoen vaten per dag overtrof de productie die van Irak, de op één na grootste OPEC-producent.
Implicaties voor de oliemarkt en de VS
Zo een buitengewone groei van het aanbod heeft de wereldwijde oliemarkt doen omslaan. Voor het eerst in de geschiedenis is er een uiterst flexibel productiemodel (de zogenaamde ‘start-stop’) dat zeer snel reageert op de ontwikkeling van de olieprijs (de reactietijd wordt geschat op 10-12 maanden in tegenstelling tot enkele jaren bij conventionele projecten). De Amerikaanse schalietechnologie heeft met andere woorden het olieaanbod prijsgevoeliger gemaakt. Sterker nog, de VS spelen daardoor nu een rol van prijsbepalende olieproducent, waardoor de olieprijs op een relatief lager niveau wordt verankerd (schattingen variëren tussen 55 en 75 dollar per vat, afhankelijk van de gemaakte berekening van de ‘break-even’-prijs). Dit is ook een belangrijke reden waarom de recente geopolitieke schokken en zelfs verstoringen van het aanbod geen dramatischer of langduriger effect op de olieprijzen hebben gehad dan historisch gezien het geval was.
De olie-‘boom’ in eigen land heeft even belangrijke gevolgen gehad voor de Amerikaanse economie. Dankzij de ‘boom’ is de VS van de grootste netto-importeur van ruwe olie en geraffineerde producten geëvolueerd tot een netto-exporteur,waardoor de afhankelijkheid van buitenlandse olievoorraden aanzienlijk is afgenomen (figuur 2).
Samen met een sterke daling van de energie-intensiteit van de Amerikaanse economie, heeft dit de Amerikaanse economie veel minder kwetsbaar gemaakt voor olieprijsschokken. Met andere woorden: terwijl de historisch hogere olieprijzen per saldo negatief waren voor de Amerikaanse economie als geheel, is het totale effect daarvan nu neutraler. Lagere beschikbare gezinsinkomens worden immers tot op zekere hoogte gecompenseerd door meer investeringen in olie-exploratie en -boringen.
Alles welbeschouwd, verwachten wij dat de groei van de Amerikaanse schalieproductie zich tot ver in het nieuwe decennium zal voortzetten en zo schokken op de wereldwijde oliemarkt zal dempen. De schalieolie-industrie heeft met andere woorden ons inziens de nodige capaciteit om de bestaande uitdagingen aan te kunnen, zoals een strikte kapitaaldiscipline, verdere productiviteitswinsten of milieukwesties. En ook al vertraagt de schalie-‘boom’ op dit moment, we beschouwen hem als een belangrijke bron van extra olieaanbod in de komende jaren. Dat onderbouwt ons vooruitzicht dat de olieprijs tot nader order in een vrij nauwe prijsvork blijft bewegen.